Արտաշես և Արտավազդ

1. Բացատրել մգեցված բառերը:
Արտաքսել-վռնդել
Արքունի-արքային պատկանող
Կալվածք-պալատ
Հոժարակամ-իր կամքով
Վրդովվել-հուզվել
Փեշ-զգեստի ներքևի ծայրը
Տարեմուտ-նոր տարվա առաջին օրը կամ օրերը
Կռան-մուրճ

2. Բացատրել երեք-չորս բառի գրությունը:

Քանի, որ խոսաքցության ժամանակ կոնկրետ , որևէ թիվ ասել դրահամար գործածում են  երեք-չորս արտահայտությունը ։

3. Տրված արտահայտություններից յուրաքանչյուրով երկու նախադասություն կազմել` մի դեպքում դրանք գործածելով ուղիղ իմաստով, մյուս դեպքում` որպես դարձվածք:

Լեզու առնել-Տղան լեզու առավ և երկար խոսեց ։ Եզան լեզուն բույսը բուժիչ է ։

մատից փուշ հանել-Տան երեխանները մատից փուշ են հանում։ Մայրիկս մեղույի փուշը հանեց մատիցս։

ձեռքերը լվալ-Ես տուն գալուց ձեռք եմ լվանում։ Վարպետը ասեց ես ձեռքերս լվանում եմ այս շինարարությունից։

քարը փեշից թափել-Քարը փեշիցտ թափիր տուն արիր։ Աշխատանքի ժամանակ փեշիս վրայի քարերը թափեցին։

առյուծի բաժին-Արամը բահանջեց , որ առյուծի բաժինը տան իրեն։ Առավոտյան առյուծի բաժնի կերը տվեցինք իրեն։

ոտքը քաշել-Հենց ոտս քաշեցի խառնվեցիք իրար։ Ոտս քաշելով ես գնացի այգի։

4. Տրված դարձվածքները հոմանիշ բառերի և արտահայտությունների փոխարեն գրել և համեմատել, թե որ տարբերակն է առավել հարմար:

Փոխ է տալիս, լավության տակից դուրս գա, գլխիդ մի փորձանք գա, ամբողջ աշխարհը քեզնից երես դարձնեն:

Փոխ է տալիս պարտք, լավության տակից դուրս գա կհայտնի շնորհակալություն, գլխիդ մի փորձանք գա միջադեպ, ամբողջ աշխարհը քեզնից երես դարձնեն բոլորը քեզնից կհեռանան:

Դերձակը վարսավիրի աշակերտին մի փոքր գումար է պարտքով տալիս: Սա էլ, որ երախտագիտությունը հայտնի, ասում է.

Դերձակը վարսավիրի աշակերտին մի փոքր գումար փող է պարտքով տալիս: Սա էլ, որ երախտագիտությունը շնորհակալություն հայտնի, ասում է.

-Ընկե՛ր ջան, թե քեզ դժբախտություն լինի, կամ բոլորը, հերն ու մերդ էլ քեզ լքեն, արի, ես քո մազերը ձրի կտրեմ:

-Ընկե՛ր ջան, թե քեզ դժբախտություն փորձանք պատահի լինի, կամ բոլորը, հերն ու մերդ էլ քեզ լքեն, արի, ես քո մազերը ձրի արանց գումարի կտրեմ:

5. Կազմել նախադասություն, որտեղ կլինեն միայն դարձվածքներ:

Ինչ ես ձայնդ գլուխդ գցել պոչդ հավաքիր և գնա այստեղից։

Կրկնողություն դաս 10

Առաջադրանքներ(դասարանում)

1) Գտե՛ք այն բոլոր ամբողջ թվերը, որոնք աստղանիշի տեղում գրելու դեպքում երկու անհավասարություններն էլ ճիշտ կլինեն.

ա) 0 < +1 < 3,
բ) – 4 < -3 < 0,
գ) 8 < +9 < 10,
դ) – 3 < -2 < 3,
ե) – 6 < -5 < – 1,
զ) –1< 0 < 1։

2) Բերե՛ք երկու տարբեր ամբողջ թվերի այնպիսի երկու զույգերի օրինակներ, որոնցում՝ 

ա) առաջին զույգի ավելի մեծ թիվը փոքր լինի երկրորդ զույգի ավելի փոքր թվից:

30, 37

40 42

բ) առաջին զույգի ավելի փոքր թիվը փոքր լինի երկրորդ զույգի, ավելի փոքր թվից։

35 39

27 29

3) Խնայբանկը յուրաքանչյուր ավանդին տարեկան ավելացնում էնրա 15 %-ը։ Երկու տարի անց ի՞նչ գումար գրանցված կլինի ավանդատուի հաշվում, եթե նա բանկին հանձնի 200000 դրամ։

200000 : 100 x 15=30000

200000 + 30000= 230000

230000 : 100 x 15= 34500

230000 + 34500 = 264500

Պատ. 264500:

Լրացուցիչ(տանը)

4) Արդյոք մի՞շտ կարելի է ասել, որ երկու տարբեր ամբողջ թվերից մեկը մյուսից մեծ է։

|-7| + |+2| = 7 + 2 = 9

|+7| + |–2| = 7 + 2 = 9

5) A կետից դեպի B կետն է ուղեւորվել բեռնանավը, որի արագությունը 8 կմ/ժ է։ 8 ժ հետո նույն երթուղիով ուղեւորվել է շոգենավը,որի արագությունը 24 կմ/ժ է։ Որքա՞ն է A եւ B կետերի հեռավորությունը, եթե շոգենավը B կետն է հասել բեռնանավից 16 ժ շուտ։

1) 8 × 8 = 64

2) 8 × 16 = 128

3) 64 + 128 = 192

4) 192 ։ 16 = 12

5) 24 × 12 = 288

Պատասխան` 288 կմ։

6) Երեք գրքի համար վճարել են 4000 դրամ։ Առաջին գրքի գինը բոլոր գրքերի արժեքի 20 %-ն է։ Մյուս երկու գրքերի գների հարաբերությունը հավասար է 9 եւ 7 թվերի հարաբերությանը։ Ի՞նչ արժե գրքերից յուրաքանչյուրը։

–8 + 5 = –3
8 + (–5) = 3

Դաս 9

Առաջադրանքներ(դասարանում)

1) Աճման կարգով գրե՛ք հետեւյալ թվերը.

-2, -10, +1, 0, -6, +32, -9, -27, +14։
-27, -10, -9, -6, -2, 0, +1, +14, +32

2) Մարմինը, որի զանգվածը Երկրի վրա 1 կգ է, Լուսնի վրա ունի 160գ զանգված։ Լուսնի վրա որքա՞ն կլինի այն մարմնի զանգվածը, որի զանգվածը Երկրի վրա 250 կգ է։
1. 160×250=40000

3) Լաստը գետի հոսանքով 8 ժամում լողում է 24 կմ։ Քանի՞ ժամում նույն հեռավորությունը գետի հոսանքին հակառակ ուղղությամբ կանցնի նավակը, որի արագությունը չհոսող ջրում 7 կմ/ժ է։
1․ 24:8=3
2․ 7-3=4
24։4=6
Պատ․՝6 ժամում

4) Անհրաժեշտ էր կազմել 1920 գիրք: Կազմարարներից մեկը կարող էր այդ աշխատանքը կատարել 16 օրում, մեկ ուրիշը` 24 օրում,երրորդը` 48 օրում: Քանի՞ օրում նրանք կավարտեին աշխատանքը, եթե աշխատեին միասին:
1․ 1920:16=120
2․ 1920:24=80
3․ 1920:48=40
4․ 120+80+40=240
5․ 1920:240=8

Լրացուցիչ(տանը)

5) Գտե՛ք ամենամեծ և ամենափոքր թվերը։

-1, +2, +7, -6, +5, 0, -11, +10, -9, +2։
Ամենամեծ +10, ամենափոքր -9

6) Աղաջրում յուրաքանչյուր 50 մաս ջրին ընկնում է 3 մաս աղ։ Քանի՞ գրամ աղ կա 3710գ աղաջրում։
1. 50+3=53
2. 3710:53=70
3. 70×3=210
Պատ՝. 210

7) Ուղղանկյան մակերեսը 2475 սմ² է, որի երկարությունը՝ 4 անգամ մեծ է լայնությունից։Գտնել լայնությունը և երկարությունը։

2475:5=495

495*4=1980

8) Երկու բրիգադ միաժամանակ սկսեցին փորել 225 մ երկարությամբ թունելը՝ շարժվելով իրար ընդառաջ։ Առաջին բրիգադը մեկ օրում 

12 մ-ով ավելի էր անցնում, քան մյուսը։ Մեկ օրում քանի՞ մետր էր 

փորում բրիգադներից յուրաքանչյուրը, եթե հայտնի է, որ նրանք հանդիպեցին աշխատանքը սկսելուց 50 օր հետո։

225*100=22500

22500:50=450

450:3=150

150*2=300

Պատ;1 150 2 300

Մեխանիկական շարժումը

Հետևելով շարժվող մարմիններին` կարող ենք նկատել, որ դրանք ժամանակի ընթացքում փոխում են իրենց դիրքը շրջապատի մարմինների նկատմամբ, այսինքն` կատարում են որոշակի տեղափոխություն: Մարմինների այդպիսի տեղափոխությունն անվանում են մեխանիկական շարժում։

Մեխանիկական շարժումը որոշակի ժամանակահատվածում մարմնի դիրքի փոփոխությունն է այլ մարմինների նկատմամբ։

Դիտելով մեքենայի դիրքի փոփոխությունը ծառի կամ շենքի նկատմամբ՝ ասում ենք, որ մեքենան շարժվում է այդ մարմինների նկատմամբ։ Իհարկե, շարժվում են նաև ծառերն ու շենքերը։ Դրանք մասնակցում են Երկրի օրական պտույտին և Երկրի հետ պտտվում են նաև Արեգակի շուրջը։

Այն գիծը, որով շարժվում է մարմինը, կոչվում է շարժման հետագիծ։

Որոշ դեպքերում հետագիծը կարող է տեսանելի լինել, ինչպես օրինակ կավիճի հետքը գրատախտակին, այլ դեպքերում՝ ոչ, ինչպես օրինակ թռչող միջատինը:

Ըստ հետագծի ձևի՝ շարժումները կարող են լինել ուղղագիծ կամ կորագիծ:

Օրինակ

Կոր գծով են շարժվում կարուսելի նստարանը, ժամացույցի սլաքի ծայրը, Երկրի արհեստական արբանյակը, իսկ ուղիղ գծով՝ վերելակի խցիկը, ցած ընկնող քարը և այլն։

Շարժման արագություն

Մարմինները կարող են շարժվել հավասարաչափ կամ անհավասարաչափ։ 

Հավասարաչափ շարժման ժամանակ մարմինը ցանկացած հավասար ժամանակահատվածներում անցնում է հավասար ճանապարհահատվածներ։

Հավասարաչափ շարժում է կատարում օրինակ, նկարում պատկերված կաթոցիկը: Այդպիսի շարժում կարող են կատարել ինքնաթիռը, ավտոմեքենան, մարդը, գնացքը և այլն: Նրանց շարժումները միմյանցից տարբերվում են քանակապես. ավելի արագ են կամ դանդաղ: Մարմինների շարժումը քանակապես բնութագրող մեծությունը կոչվում է արագություն:

Այսպիսի շարժման ժամանակ արագությունը անփոփոխ է և ցույց է տալիս միավոր ժամանակում մարմնի անցած ճանապարհը:

Արագությունը հավասար է մարմնի անցած S ճանապարհի և ծախսած t ժամանակամիջոցի հարաբերությանը:

V=St

Բնության մեջ և տեխնիկայում տեղի ունեցող շարժումների մեծ մասն անհավասարաչափ է:

Անհավասարաչափ կոչվում է այն շարժումը, որի դեպքում հավասար ժամանակահատվածներում մարմինը անցնում է անհավասար ճանապարհներ: 

Անհավասարաչափ շարժումը բնութագրվում է միջին արագությամբ:

Միջին արագությունը գտնելու համար անհրաժեշտ է մարմնի անցած ամբողջ ճանապարհը բաժանել ծախսված ամբողջ ժամանակի վրա:

Vմիջ.=Sլր.tլր.

Այս բանաձևում V–ն միջին արագությունն է, S-ը մարմնի անցած լրիվ ճանապարհն է, t-ն՝ այդ ճանապարհի վրա ծախսած ժամանակը։

Ավտոմեքենայում տեղադրված արագաչափը ցույց է տալիս մեքենայի արագությունը շարժման տվյալ պահին։ Այն կարող է մեծ կամ փոքր լինել մեքենայի միջին արագությունից, որոշ պահերին էլ՝ հավասար լինել միջին արագությանը։ Մարմնի արագությունը հավասար է զրոյի, եթե մարմինը գտնվում է դադարի վիճակում:

Արագությունը չափվում է մ/վ, սմ/վ, կմ/ժ և այլ միավորներով։

Եթե հայտնի է շարժման արագությունը, ապա կարելի է որոշել, թե ինչ ճանապարհ կանցնի մարմինը ցանկացած t ժամանակում S=V⋅t բանաձևով:

Արագությունը չափող սարքը կոչվում է արագաչափ:

Բնության մեջ մարմինները կարող են շարժվել տարբեր արագություններով:

Օրինակ

Արբանյակը Երկրի շուրջը պտտվում է մոտավորապես 8 կմ/վ արագությամբ, այսինքն` 1 վ-ում անցնում է 8 կմ ճանապարհ:

Մարդը հանգիստ քայլելիս շարժվում է միջինում 4,7 կմ/ժ արագությամբ:

Ցամաքային կենդանիներից ամենամեծ արագությունն ունի վագրակատուն, որը կարճ տարածության վրա զարգացնում է մինչև 100 կմ/ժ արագություն: Դանդաղաշարժ կենդանիներից են կրիան, խխունջը, որոնք շարժվում են համապատասխանաբար 5 սմ/վ և 1,4 մմ/վ արագություններով: 

Բնության մեջ ամենամեծ արագությամբ տարածվում է լույսը, որի արագությունը 300000 կմ/վ է, այսինքն` 1 վ-ում անցնում է 300000 կմ:

Հարցեր՝

1.Ի՞նչ է մեխանիկական շարժումը:

Ժամանակի ընթացքում մարմնի դիրքի փոփոխությունն այլ մարմինների նկատմամբ կոչվում է մեխանիկական շարժում:

2.Բերել բնության մեջ հանդիպող մեխանիկական  հավասարաչափ և անհավասարաչափ շարժման օրինակներ։

Հավասարաչափ են․ գետի հոսանքի արագությունը հարթ տարածության։

Անհավասարաչափ են․ ցանկացած մարմնի անկումը:

3.Ի՞նչ է ցույց տալիս արագությունը, որ բանաձևով է այն հաշվարկվում:

Արագությունը ցույց է տալիս թե ինչքան տարածություն է շարժվող մարմինը անցնում ինչ-որ ժամանակահատվածում։ Այն հաշվարկվում է V=s/t բանաձևով, որտեղ V-ն արագությունն է, s-ն՝ ճանապարհը և t-ն՝ ժամանակ։

4.Ո՞րն է արագության չափման միավորը:

Ամենատարածված չափման միավորներն են՝ կմ/ժ։